Meşrutiyet Döneminde Kahta'da kadının toplumsal yaşamdaki yerine bir örnek:Fato Paşa

Abstract

İnsan topluluklarının yaşamlarını etkileyen ve onların yaşamlarına yön veren şahsiyetler, tarih boyunca var olmuşlardır. Topluma önderlik etmiş olan bu şahsiyetlerin yaşam mücadelesi, başarıları/başarısızlıkları ve ihtirasları her zaman insanların ilgi odağı haline gelmiştir. Çalışmamız, Kahta ve çevresinde, ismi sıkça duyulduğu halde, gerçek kimliği ile ilgili pek fazla bir bilginin olmadığı, Fato Paşa hakkındadır. Lider bir kadın olarak karşımıza çıkan Fato Paşa'nın yaşamı, 1905'den itibaren başlayan ve 40 yıl boyunca süren kabile liderliği, Osmanlı Devleti'nin yöredeki temsilcisi olan Seferağazade Osman Paşa'ya karşı mücadelesi ve ihtirasları; arşiv belgeleri ve sözlü tarih çalışmaları ışığında irdelenmiştir. Çalışmamızda arşiv belgesi olarak, Fato Paşa'nın gerek Sadaret makamına gerekse de Meclis-i Mebusan'a göndermiş olduğu arzuhaller, resmi makamların bu arzuhallere vermiş olduğu cevaplar, Seferağazade Osman Paşa hakkındaki şikayetler, taltif edildiği yazışmalar, devlet ve vilayet (Diyarbekir, Mamuret'ül-aziz) salnameleri kullanıldı. Çalışmamız ile ilgili olarak başvurduğumuz bir diğer yöntem ise sözlü tarihtir. Bu yöntem, elit sosyal zümrelerin yaşam öyküleri yerine, sıradan sosyal zümrelerin yaşam öykülerini tarihin konusu yapmıştır. Çalışmamıza konu olan Fato Paşa, yerelde sıradan bir şahsiyet olmamakla beraber; kadın, muhalif, gayrı resmi ve merkezden uzak bir taşralı olmasından dolayı sıradan bir şahsiyettir. Bu yüzden çalışmamız açısından sözlü tarih, büyük önem arz etmiştir. Modern çağda ancak geleneksel anlayışın etkisiyle gelişen Fato Paşa örneği, Kürt kadının toplumsal yaşamdaki yeri ve konumuna önemli bir örnek teşkil etmiştir. Toplumsal bir kitleyi aynı amaç için bir araya getirmeyi başaran Fato Paşa, dönemin sosyo-politik dengelerini gözeterek Kahta'daki idari mekanizmanın hukuk dışı uygulamalarını, cesur bir şekilde eleştirmeyi 19. yüzyıl sonu 20. yüzyılın başında, kadının toplumsal yapı içindeki yerine dair bilinenleri ters-yüz etmiştir.

There have been figures that affected and led the lives of human communities during the history. Life struggle, failures/successes and ambitions of those leading figures have always been a curiosity for the others. Our study is about Fato Pasha whose name was often heard but not much is known about her real identity and life. In this study, Fato Pasha's life, her tribe leadership that started in 1905 and lasted for 40 years, her fight against Sefergazade Osman Pasha who was the Representative of Ottoman State in the area and her ambitions have been handled through archive documents and oral history studies. In our archive studies, petitions that Fato Pasha sent both to Sadaret Makamı and to The Representative Parliament and the answers to those petitions and complaints about Sefergazade Osman Pasha and the correspondence in which she was complimented, the government and the states (Diyarbekir, Mamuret'ül aziz) salnameler (annuals) have been used. Another method we have applied in our study is verbal history. This method has taken into account the life of ordinary social groups rather than elite social groups. Fato Pasha who is in the center of our study was an ordinary character as she was a woman opposite, non-official and from the countryside -not from the capital-, locally she was not an ordinary figure, though. So our oral history study has been very important for our study. Fato Pasha example which could only be improved through traditional understanding is of great importance in terms of Kurdish womens status in social life. Fato Pasha who managed to bring together a social group for the same target has reversed the illegal applications of administrative structure in Kahta at the end of 19. century and at the beginning of 20. century and all the prejudices about the womens place in the social structure via considering the socio-politic balances.