Avanos'ta bellek ve gündelik hayatın izinde modernleşme ve mekanın dönüşümü

Abstract

Bu çalışmada, köklü ve özgün bir yerel kültüre sahip olan Avanos'ta gündelik hayatın dönüşümü, modernleşme, üretim ilişkileri ve bunlara bağlı olarak kültürün değişimi üzerinden analiz edilmektedir. Sahip olduğu yerel kültürde, bin yıllardır üzerinde yaşayan farklı uygarlıkların izlerini taşıyan Avanos'un çalışma için seçilmiş olmasının en temel nedeni, gündelik hayatın dönüşümünü etkili bir biçimde gözlemleme şansını veriyor olmasıdır. Yine bu dönüşümün izlerini takip etmek için, yerel halkın belleklerine başvurulmuş, bir nevi sözlü tarih çalışması yapılmıştır. Sözlü tarih çalışması için kültür, gündelik hayat, toplumsal ilişkiler, çalışma ilişkileri gibi ana temalar göz önünde bulundurularak yarı yapılandırılmış sorular hazırlanmış ve 14'ü kadın 7'si erkek olmak üzere toplamda 21 kişiyle derinlemesine görüşme yapılmıştır. Görüşülen kişilerin hatırladıkları, çalışmanın verileri açısından hayati önemde olduğu için, bu kişilerin yaş aralıkları belli bir zaman öncesini net ve sağlıklı bir biçimde hatırlıyor olmaları dikkate alınarak belirlenmiştir. Bunun için, görüşülen kişilerin özellikle Türkiye ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel hayatında önemli değişimlere yol açan 1980 askeri darbesinin öncesini ve sonrasını iyi hatırlayabiliyor olmasına özen gösterilmiştir. Zira 1980 askeri darbesiyle birlikte yöre halkına kadim uygarlıklardan aktarılan ve çalışmanın alt temalarından birisi olan "Binnik Şenlikleri" geleneği yasaklanmış, zaman içerisinde bu gelenek, maddi zemininin de ortadan kalkmasıyla beraber yok olmuştur. Yine Avanos'ta bağcılık, halıcılık ve çömlekçilik de doğrudan 1980 askeri darbesinin yasaklamasına dayalı olmasa da, darbenin yol açtığı radikal ekonomik değişimin etkisiyle, gündelik hayatın ayrılmaz bir parçası olmaktan giderek uzaklaşmıştır. Modernleşme, kapitalist üretim ilişkilerinin mekana nüfuz etmesi ve mekanı dönüştürmesi, zincirleme olarak gündelik hayat pratiklerini, üretim ilişkilerini ve toplumsal ilişkileri etkilemekte, kültürün önemli bir parçası olan ritüellerin, şenliklerin, geleneklerin ve hatta oyunların ya niteliğinin değişmesine ya da tamamen yok olmasına yol açmaktadır. Bu çalışmada da belleklerde kalanlardan yola çıkarak modernleşen ve kapitalist üretim ilişkilerine kapılarını açan bir mekan olan Avanos'un kültürünün, yaşam pratiklerinin, gündelik hayattaki karşılaşma ve toplumsal ilişki biçimlerinin nasıl dönüşüme uğradığı incelenmektedir. Bu dönüşümün dinamiklerini kuramsal olarak tanımlamak için, en temelde Lefebvre'in gündelik hayatın dönüşümü üzerinden modernleşme ve kapitalizme dair getirdiği eleştirel yaklaşımdan yararlanılmıştır. Mekanın dönüşümüyle ilgili bağlam ise, David Harwey'in kapitalizmin küreselleştirici ve girdiği mekanı düzleştirici etkisi üzerinden yaptığı eleştiri ve saptamalar temel kavram setleri olarak belirlenmiştir. Çalışmanın bellekle ilgili boyutunda ise, Halbwachs, Assmann ve Connerton'un belleğin aktarılma biçim ve pratiklerine ve belleğin sosyal bir olgu olduğuna dair yaptıkları kavramsallaştırmalar temel alınmıştır.

In this study, transformation of everyday life in Avanos is analyzed through a focus on modernization, production relations, and transformation of culture. We can effectively observe the transformation of daily life in Avanos –which bear the traces of civilizations of thousands of years-, and this is the reason behind choosing Avanos as the subject of the thesis. For tracing this transformation, memories of the locals were reached, and a kind of oral historical research has been pursued. A semi structured question form focusing on culture, everyday life, social relations and working relations has been prepared for oral history study, and 21 participants (14 women and 7 men) were interviewed. Since what the participants remember are vital for this study, the participants' age range was determined with taking remembering a certain period of time sound and clear into consideration. So, the participants were required to clearly remember before and after of 1980 military intervention, which had a great impact on economic, political, social and cultural spheres in Turkey. For instance, after the 1980 military coup "Binnik Festivals", which was transferred to locals from ancient civilizations, were banned and this tradition has disappeared by time. Though not directly banned by the military junta, with the radical economic transformations brought by the 1980 coup, viticulture, carpet business and pottery lost their centrality in everyday life of Avanos locals. Modernization, capitalist relations of production's penetration to and transforming of space in turn effects everyday life practices, relations of production and social relations, and rituals, festivals, traditions and even games are gradually changing or in some cases completely disappearing. Departing from what's left in the memories, this study analyzes how culture, life practices, everyday encounters and forms of social relations are transformed in Avanos, a space which is being modernized and embracing capitalist relations of production. For defining this transformation in theoretical terms the critical approach developed by Lefebvre, and his studies on transformation of everyday life, modernization and capitalism. The context regarding transformation of spaces has been conceptualized through David Harvey's critical exploration of the relationship between capitalism, globalization and space. The study will refer to Halbwachs, Assmann and Connerton's conceptualization of memory as a social phenomenon and their studies on forms and practices of memory transfer.