Yerel ve sözlü tarihin ortaöğretim öğrencilerindeki yansımaları:Tunceli Merkez örneği

Abstract

Bu araştırmada Tunceli merkez ortaöğretim öğrencilerine ailesi, çevresi ve içinde bulunduğu sosyal ortam tarafından nakledilen sözlü tarihin etkileri ortaya konulmuştur. Tezde, öğrencilerin okulda ve okul dışında anlatılan birbirine rakip tarih söylemleri karşısında tercihlerini nasıl yaptıklarını, karşılaştıkları direnç noktalarını, tarih bilgilerini hangi yönde geliştirmek istediklerini, resmi tarih karşısında kendilerini nasıl konumlandırdıklarını ve hangi gerekçelerle yerel tarih bilgisini bırakmaya istekli olmadıklarını derinlemesine analiz ettik. Bununla birlikte bu araştırma Tunceli merkez örneğinde yapılmış olması vesilesiyle aynı zamanda bugüne kadar tarih öğretimindeki araştırmalara hiç konu edilmeyen, yani adeta "yok" kabul edilen Alevi ve Kırmanc öğrencilerin resmi tarihte ne gördüklerini, neler yaşadıklarını içeriden bir bakış ile anlamaya imkan vermiştir. Tez, giriş, alan yazın, Tunceli örneğinde tarih yazımı ve öğretiminde yerel/ sözlü tarih, yöntem, bulgular ve sonuç olarak altı bölümden oluşmaktadır. Araştırmada nitel araştırma olup örnek olay (case study) deseni benimsenmiş, pilot araştırma, odak grup tartışması, yarı yapılandırılmış mülakat, gözlem ve açık uçlu soru formu gibi veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Mülakatlara başlamadan önce random tekniğine göre seçilmiş bir lisede, 12. sınıfta okumakta olan 5 öğrenci ile pilot araştırma yapılmış, soruların geçerlilik güvenilirlikleri test edilmiştir. Pilot araştırma sonucunda mülakat sorularında kimi değişiklikler yapılmak durumunda kalınmış, sonrasında uygulamaya geçilmiştir. İlk olarak Tunceli merkezindeki 8 resmi ortaöğretim okulunda, her okuldan kız ve erkek öğrenci sayıları eşit olacak şekilde, 12. sınıfa giden 5'er öğrenci seçilerek toplam 40 öğrenci ile yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır. Akabinde tesadüfen belirlenen 1 lisedeki 9 öğrenci ile odak grup tartışması ve yine rastgele belirlenen 3 liseden 108 öğrenci ile açık uçlu soru formu uygulaması yapılmıştır. Bununla birlikte, 6 ortaöğretim tarih öğretmeniyle görüşmeler yapılmıştır. Öte yandan Tuncelili öğrencilerin tarih bilgilerini biçimlendirmede belirleyici rolleri olan, çoğu sözlü tarih bilgisini hafızalarından aktaran 15 vatandaş ile de görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerin tamamında kamera kullanılmış, kayıtların çözümlemesi yapılırken kaydın kaçıncı dakikadan başladığı bunun yanı sıra sözel olmayan ifadelere (gülümseme, tebessüm, sinirlenme, ses tonunun yükselmesi, dalga geçme, el işaretleri) aynen yer verilmiştir. Araştırma sonucunda Tunceli'deki sözlü tarih ile resmi tarihin "iki farklı kulvar" da gittikleri görülmüştür. Sözlü tarihin pek çok tarih konusunu resmi tarihe rakip bir söylemde ele alarak değerlendirdiği, resmi tarih anlatısını çoğu kez etkisizleştirdiği saptanmıştır. Bununla birlikte öğrencilerin büyük çoğunluğu sözlü tarihlerini "atalarının geçmişteki sesi" gibi kabul edip, sözlü tarih anlatısını sorgulamadan ya da farklı ek bilgilere ulaşmaya çalışmadan doğrudan içselleştirdikleri ortaya çıkmıştır. Yine bu araştırma sonucunda öğrencilerin sözlü tarihlerini daha çok "büyükbaba ve büyükanne, çevredeki yaşlılar ve 38 tanıkları" ndan öğrendikleri görülmüş, anne ve babaların sözlü tarih aktarımında yeterince istekli olmadıkları anlaşılmıştır. Bu durum Tunceli'deki sözlü tarihin yaşlı kuşaklara bağlı olarak etkisizleşeceğini düşündürmüştür. Bununla birlikte, sözlü kültüre dayalı tarihsel bilgilerin ortaöğretim tarih derslerine konu edilmiyor oluşu Tunceli merkez ortaöğretim öğrencilerinin tarih derslerine olan bakışlarını olumsuz etkilediği görülmüştür. Sözlü tarihin tarih ders kitaplarına konu edilmiyor oluşu ise Tunceli merkez ortaöğretim öğrencilerinin ortaöğretim tarih ders kitaplarını objektif, tarafsız, nesnel bulmamalarına neden olduğu belirlenmiştir. Bu araştırmada, Tunceli merkez ortaöğretim öğrencilerinin sözlü kültüre dayalı tarihsel bilgileri ile MEB'in program ve ders kitaplarında öngördüğü tarih bilgileri arasında anlamlı bir farklılık olduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum "Dersim 38, Hz. Ali, Yavuz Sultan Selim" konularında çok daha belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Sözlü kültüre dayalı tarih anlatısı ile resmi tarih anlatısı arasında eğitim gören Tunceli merkez ortaöğretim öğrencilerinin akademik anlamda bu durumdan olumsuz etkilendikleri saptanmıştır. Buna göre, öğrenciler iki farklı anlatı arasında kaldıklarından tarih derslerine, tarih ders kitaplarına olan ilgileri azalmakta, bazı öğrencilerin kimlik parçalanması yaşadıkları, asileştikleri, kendilerini öteki hissettikleri, özgüvenlerinin kaybolduğu, kendilerini ifade etmede zorluklar yaşadıkları görülmüştür. Diğer yandan, sözlü kültüre dayalı tarih ile resmi tarih arasında bulunan Tunceli Merkez Ortaöğretim okullarında görevli Tuncelili tarih öğretmenleri de bu durumdan olumsuz etkilenmektedirler. Öğretmenlerin "Dersim 38, Yavuz Sultan Selim, Kerbela, Hz. Ali, Cumhuriyet Dönemi" gibi konuları resmi tarih üzerinden anlatma uğraşı kimi öğrencileri şoka sokarak öğretmenlerine karşı "ses tonlarının sertleşmesine", "sinirlenmelerine", "ayağa kalkarak saldırgan tavırlar sergilemelerine", "suratlarını ekşitmelerine" ve "dersten kopmalarına" neden olmaktadır. Bunun dışında, iki farklı tarih anlatısı yüzünden söz konusu öğretmenler, kendilerini kötü hissetme, kendileri ile sık sık çelişme, vicdanlarının sızlaması, okul dışındaki sosyal çevrelerinde alaya alınma ya da imaj kayıplarına uğrama hislerini yaşadıkları saptanmıştır. Tuncelili öğrencilerin, yerel ve sözlü tarihlerinin tarih derslerine ve tarih ders kitaplarına konu edilmesi yönünde bir talepleri bulunmaktadır. Tarih derslerinde ve tarih ders kitaplarında eşit, tarafsız, demokratik, çoğulcu ve "atalarının geçmişteki seslerini" öğrenebilecekleri kendilerine uygun bir tarih öğretimi istemektedirler. Bu taleplerin Tuncelili tarih öğretmenleri ve veliler içinde uygun düştüğü saptanmıştır.

This research aims to understand how secondary school students in Tunceli are being affected by the local and oral history which is told them by their families, relatives or other people. In another way, this is a deep analysis of how students from Tunceli make their choices between the history which is told at school and which is told outside, about how they want to improve their knowledge of history and what they do think about this and for what reasons they are not eager to abandon their history. At the same time, because this research was centered in Tunceli, it gives us a chance to understand Alevi and Kırmanc students whom have never been subject of any researches in history teaching and, known as "nonexistents" understand what they did learn in formal history and as what they have experienced throughout the history. The research consist of six parts, introduction, history in the example of Tunceli, local and oral history in teaching its history , method, findings and the result. In the research qualitative method was adopted, as research techniques; pilot Project, focus group discussion, half-directed interview and open ended question form were used. The results of different techniques supported each other and this shows that research has a high inner consistency. Before starting the interviews, pilot project was carried with 5 students who are attending 12th class in a high school which was selected according to the random technique, the validity and reliability of the questions were tested. After the pilot Project some interview questions needed to be changed, then it was applied. Firstly, in Tunceli from 8 secondary schoosl, 5 students were chosen equally from each school and equally in both sexes, and totally to 40 students half-directed interview was applied. Then with 9 students in a high school, which was chosen coincidentally, focus group discussion was done, and in 3 high schools which were chosen again coincidentally, to 108 students open ended question form was applied. Together with this, the results that we have got from the history teachers in 6 secondary schools helped us to form the results of this thesis problems. On the other hand, we interviewed with 15 citizens who keep their oral history in their memories and have a fundamental part in shaping students knowledge of history in Tunceli. In all interviews, the camera was used, beside this all the nonverbal expessions (smiling, anger, tone of voice, gestures, mimics) were reflected. It has been seen that, at the end of the research, in Tunceli the oral history and the formal history do not go hand in hand. It has been determined that the oral history absorbs the formal history and has ineffected it. Also, it has come out that most of the students believe in their oral history without questioning it or without trying to get some other information, mostly because they accept their oral history as the "voice of their ancestor in the past." Again at the end of the research, it has been seen that students have learnt their history from old people and 38's witnesses, it is understood that parents are not so eager to tell the oral history. This makes us think that oral history in Tunceli will come to an end when the old generation die. Moreover, the fact that the oral history hasn't been tought in secondary school classes has affected negatively the students views on history lesson, and also this has been the reason why students don't find the history boks objective, and neutral. It has been aslo seen, between the oral history in Tunceli and the history in the MEB books there are considerable differences. On the other hand, it has been determined that the secondary school students in Tunceli studying between oral cultural history and formal history have been negatively affected academically. Because students have two different narration of history, their interest in history and history boks get lower. It is seen that this has led some students to become rebellious, has the problems of loss of identity, feel as minority, become sceptic, have problems to express themselves and have psychological problems. Moreover, the secondary school history teachers who are from Tunceli are affected negatively. Teacher's efforts to teach the subjects like "Dersim 38, Yavus Sultan Selim, journey to the east during the time of Kuyucu Murat Paşa, Kerbela, Hz. Ali, Republic" on formal history make some students get shocked and cause them to "raise their voice tone" "to get angry" "to stand up and behave aggresively" and to become reluctant to listen the lesson." Apart from this, it has been determined that the history teachers facing these, feel bad, have psychological problems, suffer a pang of concience, have been in contradiction with themselves, have been ridiculed out of school in their social life. Finally, it is really important to mention about the students" suggestions on solutions.Students from Tunceli have a strong demand for their local and oral history to be put in the history books.They demand a history teaching in which both books and the history lesson are equal, objective, neutral and in which they can understand the `voice of their ancestors". Together with this, these suggestions are agreed by the history teacher and the students" parents in Tunceli.