Didar Özay ile sözlü tarih görüşmesi

Abstract

Didar Özay 10 yaşındayken annesini kaybeder. Annesinin vefatından sonra bir süre İstanbul ilinin Fatih ilçesine bağlı Hırka-i şerif’te yaşayan teyzesinin yanında kalır. Kendisinden beş yaş küçük kardeşiyle, Hırka-i şerif’te bir ilkokulda eğitime başlar. Bir süre sonra babası Mustafa Öcal, hem kendisini hem de kardeşini yanına alır. Eğitimine babasının yanında devam eden Özay, babasının bu süreçteki evlenme isteğini ve bu durumun aileye yansımasını anlatır. Babasının isteği ile 15 yaşında evlenir ve Eyüp ilçesine bağlı Pierre Loti’de yaşamaya başlar (02:20). 16 yaşında anne olur ve 5 sene sonra ikinci çocuğunu da dünyaya getirir. Bu arada Eyüp’e taşındıklarını ve üçüncü çocuğunun da Eyüp doğumlu olduğunu belirtir (03:00). El işi yaparak ev geçimine katkıda bulunan Özay, eşinin Feshane Fabrikası’nda çalıştığını ve kendisinin çalışmasına izin vermediğini ifade eder. Eşinin kıskançlığı nedeniyle birçok şeye müdahale ettiğini ve bu yüzden sıkıntılar yaşadığını anlatır (04:10). Daha sonra Ayvansaray Mahallesi'ne taşınırlar ve oradaki terzilere el işi yaparak çalışmaya devam eder. Eşi ile ilişkisine değinen Özay, eşler arasında saygının ve hürmetin önemini vurgular. Şeker hastası olan eşinin 5 sene boyunca her türlü bakımını üstlenir. Bir yandan da büyük kızının çocuklarına bakarak ona destek olur. Bu süreci detaylarıyla aktarıp torunlarıyla olan ilişkisine de değinir (10:32). Selanik göçmeni olan anne tarafının Türkiye’ye geliş hikayesini aktardıktan sonra anne-babasının nasıl evlendiğini, anneannesinin Sarıyer’deki evine yerleşmelerini ve doğumunu anlatır (16:05). Eşi, kendisine çok düşkün ve dürüstlüğüyle tanınan biridir. Eşinin bu dürüstlüğü, babasını etkileyen en önemli nedendir. Pierre Loti’ye taşındıkları o dönemdeki ekonomik durumu ve aile içi ilişkilerini anlatır (19:14). İran Şahı’nın ilkokul yıllarına denk gelen Türkiye ziyaretinde Atatürk’ü görür (25:04). Teyzesinin kocası Hasan Paşa ile binbaşı olan eniştesini kıyaslar (31:04). Anneannesinin Sarıyer’de tuttuğu yalıda geçirdiği günleri, aynı zamanda bir udi olan annesinin son günlerini ve hastalığını detaylarıyla anlatır. (36:54). 20.03.1922 tarihinde doğan Özay, komşularıyla çok yakın ilişkiler içinde olduğundan bahsederken eski İstanbul adetlerini, piyasa olarak bahsettiği sahil gezmelerini anlatır. Bunun dışında eşiyle Aksaray’daki matinelere ve eğlencelere gider. Maddi olarak rahat olmasalar da eşi, kendisini mutlu etmek için çok şey yapar (45:20). Kendisinden 17 yaş büyük eşiyle ilişkisinde bazı sıkıntılar yaşar. Eşine nasıl hitap edeceğini bile bilemediğini söyler. Gençlik yıllarında doğumların evde ve ebeyle yapıldığını belirterek küçük kızının doğumuyla ilgili bazı bilgiler verir (48:30). Büyük kızı Balat semtinde bir ev tutunca kendisinin de oraya taşınmasını ister. Özay, bu teklifi kabul etmeyerek Ayvansaray’da yaşamaya devam eder. Daha sonra torunu evlenip Göztepe’ye taşınınca Balat’ta bir oda tutmaya karar verir. Balat’taki komşularının kendisini sevdiğini ve kendisinin de herkesi hoş karşıladığını ifade ettikten sonra semte taşınma hikayesini anlatır. Bir ailenin kiraya verdiği bir odada yaşayan Özay, ev sahibinin kendisine çok yakın davrandığını ve evi çok uyguna kiraladığını söyler. Semtteki birçok ev sahibi evlerini satarak semti terk eder ve kiralar da günden güne yükselir (01:01:20). Taksim’deki tramvayı, Sarıyer’deki vapurları kısaca anlattıktan sonra yeniden Sarıyer yıllarına dönerek anneannesinin kendisi ve kardeşiyle nasıl ilgilendiğinden bahseder (01:03:25). Şimdi ise vefat eden büyük kızının oğlu ve onun ailesi kendisiyle yakından ilgilenirken kızı ve ailesi daha uzak durmakta ve ilgilenmemektedir (01:05:35). Aile içi ilişkilerdeki bu soğukluğun ve kötüye giden bu değişimin sosyal hayatta da devam ettiğini düşünmektedir. Bazı semtlerde hala tam bir İstanbullu gibi yaşayan insanların olduğunu, İstanbullu olanın konuşmasından bile anlaşıldığını ve İstanbul’un aslında eski İstanbul olmadığını söyler (01:10:18). Atatürk ve İsmet İnönü gibi devlet büyüklerinden kısaca bahseder (01:12:00). Gözleri çok iyi görmediği için hem sosyal hayatta hem de devlet kurumlarında bazı sıkıntılar yaşamaktadır (01:13:45). Evine gelen gidenin çok olduğunu ve başta komşuları olmak üzere her türlü insanla muhatap olduğunu anlatır. Bunun dışında Ayvansaray’da oturan komşuları da kendisini görmeye gelir ve bazı işlerinde yardımcı olurlar (01:18:30). Aile köklerinde Çerkezlik de olan Özay, konuşmasına Çerkez adetlerini anlatarak devam eder (01:22:52). Annesinin vefatından sonra anneannesiyle bir süre de Sarıyer ilçesine bağlı Kireçburnu semtinde oturur. Bu dönemde babası onları sık sık ziyarete gelir (01:21:0). Kur’an-ı Kerim okumayı ve bazı dini bilgileri binbaşı olan eniştesinden öğrendiğini söyler ve annesinin dini konulardaki hassasiyetine değinir (01:25:30). Baba tarafı Sarıyer ilçesine bağlı Zekeriyaköy’de yaşamaktadır. İlçenin değişimine değinen Özay, daha sonra ilçede yaşayan amcasından ve halasından kısaca bahseder (01:27:40). Balat’ın tarihi dokusu ve önemi nedeniyle hem İstanbul’dan hem de il dışından ziyaretçi aldığını birkaç anısıyla anlatır. Fener semtinde nüfusun çoğunluğu Rumlardan oluşur ve Türkler yok denecek kadar azdır (01:32:40). İlk gençlik yıllarındaki eğlenceler olan yazlık sinemalar ve tiyatrolardan bahsettikten sonra döneminin ses sanatçılarını, tiyatro ve sinema oyuncularını anlatır. Televizyonla tanıştığı ilk yıllarda sunuculuk yapan isimlere de değinir (01:40:55). Ekmeğin karneyle alındığı günlerde eşi, sabahtan öğlene kadar kuyrukta beklemekte ve işe ancak öğleden sonra gidebilmektedir. O yıllarda herkese çalıştığı işe göre ekmek verilir ve bu gıda kıtlığı sadece ekmekte değil şeker ve yağ gibi diğer temel gıdalarda da vardır. Özay, o dönemi günümüz ile kıyaslar (01:43:35). Evlendikten bir süre sonra, eşinin askerlik yaptığı sırada Dürdane isimli bir hanımla kısa süreli bir evlilik geçirdiğini öğrenen Özay, kısaca bu evliliğe değinir (01:46:40). Annesinin henüz hayatta olduğu yıllara dönerek anneannesinin, babasını bir türlü sevemediğini ve bu yüzden aynı evde yaşarken bile ona karşı mesafeli davrandığını bazı örneklerle anlatır (01:49:35). Bayram günlerinde mendiller içine koyularak dağıtılan bayram harçlıklarını ve eski bayram geleneklerini hatırlamaktadır. Bayram ziyaretlerinde evi dolup taşar. Çocukluğunda bayram yerleri olarak bilinen bölgelerde çocuklara özel eğlenceler yapılır ve her çocuk harçlığını toplayıp büyüklerinin elini öptükten sonra bu eğlencelere katılır. Eyüp’te, Karagümrük’te, Sarıyer’de faytondan salıncağa kadar pek çok aktivitenin bulunduğu bayram yerleri kurulur (01:52:55). Resmi bayramlarda da Feshane’nin önüne boydan boya lamba takılır ve sokaklar gece fenerleri ile süslenir. Bu günlerde Feshane’ye inerek fasıl dinlediklerini ve eğlenceyi seyrettiklerini ifade eder (01:54:05). Eskiden cenaze törenlerinin bile bir başka olduğunu belirten Özay, yemek, tatlı ve temizliğin nasıl yapıldığını kısaca anlatır (01:55:00). Anneannesinin becerikli bir kadın olduğunu ve evinde dikiş iğnesinden yama bohçasına kadar her türlü eşya bulunduğunu söyler. Babası, annesini kaçırdıktan sonra anneannesinin yaptıklarına ve annesinin bu süreçte yaşadıklarına değinir (01:59:40). Daha sonra günlük hayatta yaptığı işleri ve yemekleri anlatır (02:07:30). Muhitteki herkesin anneanne diyerek hitap ettiği Özay, eşler arası ilişkilerin de değiştiğini ve artık erkeklerin ev işlerinde hanımlarına yardımcı olduklarını ifade eder. Eskiden kadınlar, hem eşlerinin hem de babalarının yanında daha dikkatli davranmaktadır. Kadınların bunu saygıdan dolayı yaptıklarını düşünmekte ve büyüklere saygı göstermenin bereketi de beraberinde getireceğine inanmaktadır (02:12:50). Özay son olarak Balat’ta yaşadığı tek odada mutlu ve rahat olduğunu dile getirir (02:14:56).