Çokkültürlü gavur mahallesinden gettolaşan Hançepek'e bir mahallenin sosyal dönüşüm:Diyarbakır-Hasırlı Mahallesi örneği

Abstract

Bu çalışmada, 20. yüzyıl Türkiye'sinde bir büyük sosyal dönüşüm örneği olan Hasırlı, halk arasındaki deyişle Gavur ya da Hançepek Mahallesi'nin çokkültürlülük deneyiminden gettolaşmaya doğru evrilen dönüşüm serüveni incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın amacı, özellikle 1950'ler öncesinde mahallede bir çokkültürlülük deneyimi yaşandığını, ardından birtakım yerel ve ulusal dinamikler sebebiyle mahallenin çokkültürlü dokusunu yitirdiğini, özellikle 1980'ler sonrasında ise çevreden yoğun göç alarak bir gettolaşma süreci yaşadığını çeşitli kaynaklar ve sözlü tarih görüşmeleri aracılığıyla göstermeye çalışmaktır. Yapılan sözlü tarih görüşmeleri ve faydalanılan kaynaklar sonucunda mahallede özellikle 1950'ler öncesinde başta Ermeniler olmak üzere Süryaniler, Keldaniler, Yezidiler ve Yahudilerin yaşadığı gözlemlenmiştir. Ermeniler ve Süryanilerin başını çektiği zanaatkar zümre, mahallenin o dönemde sosyo-ekonomik düzeyinin yüksek olmasını sağlamıştır. Buna bağlı olarak toplumsal ilişkiler üst düzeyde tutulabilmiş, başta ekonomik dolaşım sebebiyle de şehrin kalan bölümleriyle sıkı ilişkiler sağlanmıştır. Tüm bu süreç içerisinde Hasırlı Mahallesinde bir çokkültürlülük deneyimi yaşanmıştır. Nitekim görüşmecilerin aktardığı deneyimlerde de bu paylaşımın yüksek miktarda olduğu gözlemlenmiştir. Ancak, Tehcir, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül Olayları ve Kıbrıs Olayları gibi ulusal dinamikler ile kırdan kente göç, ekonomik sebepler, eğitim olanakları gibi yerel dinamiklere bağlı olarak Gayrimüslimlerin büyük bir çoğunluğu ülkenin batısına ya da başka ülkelere göç etmeye başlamıştır. Gidenlerin sayısının artmasıyla birlikte, 1990'lı yıllara gelindiğinde mahalle çokkültürlü dokusunu tamamen kaybetmiştir. 1990 sonrasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşanan şiddet olayları neticesinde köyü boşaltılan, kendi isteğiyle göç eden ya da göç etmek zorunda kalan insanlar akın akın Diyarbakır şehir merkezine göç etmeye başlamıştır. Malsız mülksüz şehre göç eden bu zümreler için özellikle Suriçi'nde kalan Hasırlı Mahallesi gibi yerleşim yerleri adeta bir sığınak vazifesi görmüştür. Sonuçta şu an Hasırlı Mahallesi'nde yaşayan ailelerin büyük bir çoğunluğunun zorunlu göç sonrası mahalleye yerleştiğini ve sosyo-ekonomik düzeylerinin düşüklüğü nedeniyle hareketlilik imkanlarının sınırlı olduğunu göz ününde bulundurursak; mahallede yoksulluğun yoğun bir biçimde yaşanması, etnik ve sınıfsal konumları birbirine çok yakın homojen bir kesimin mahallede yoğunlaşması, suç ve madde kullanım oranlarının diğer mahallelere oranla oldukça yüksek olması, mahallenin kentteki mekansal ayrışmanın en uç örneklerinden birini oluşturması ve buna bağlı olarak kendi içine kapanması gibi olgular bize bir gettolaşma deneyiminin yaşanmakta olduğunu göstermektedir.

In this study, the social transition which is from multiculturalism through ghettoization, of Hasırlı that is sometimes known as Hançepek or "Gavur" neighbourhood in public saying, will be examined. The aim of the study is to state that there has been a multicultural life in the neighbourhood especially before 1950s, after, the multicultural experience has been lost because of some local and national dynamics, lastly, especially after 1980s, the ghettoization period has been observed because of huge immigration from surrounding town and cities. After the study which has been made by means of oral history and variety of sources, it is concluded that notably Armenians and then Assyrians, Chaldeans, Yezidis and Jewish communities have been lived in the neighbourhood, especially before 1950s. Artisan communities that are lead by Armenians and Assyrians enabled to occur high socio-economical conditions in the neighbourhood. Related to this, the social interactions could have been very intense, in addition, the tight relations with the rest of the city could have also been achieved especially because of economical circulation. Therefore, the multicultural experience could have been employed in Hasirli neighbourhood in this period. Thus, the oral history studies also show us the same result. But, the national dynamics such as deportation, 6-7 September Events, Wealth Tax, Kıbrıs Events, and local dynamics such as migration from countryside to the cities, economical reasons, educational possibilities etc. lead to huge emigration of Non-Muslim Communities to the west of the country and abroad. Therefore, the multicultural structure of the neighbourhood has been lost as the number of outgoing people was increasing. After 1990s, the population of Diyarbakir city center was increased by huge number, because of the immigration of the people who were affected by violence in the Southeastern and the Eastern Regions and who were subjected to forced migration. Especially, the neighbourhoods in the Suriçi as Hasirli neighbourhood have acted as a shelter for the immigrants that have no properties. If it is considered that the majority of the families who are currently living in the Hasirli neighbourhood, were subjected to forced migration and their mobilities are restricted by their low socio-economical conditions; the facts such as high level of poverty in the neighbourhood, ethnical and class-based homogenization of the residents, high level of use of drugs and the crime rate compared to the other neighbourhoods, the neighbourhoods being one of the most extreme examples of spatial separation, and related to this, the neighbourhoods introverted structure, show us that there is a ghettoization experience in the neighbourhood.